Islaam.nl Forum

Kownu e go dede, Kownu e go dede. Suma e go tron kownu? Anansi e go tron kownu." · hulpwerkwoorden

Salaam,
een paar dagen geleden opperde broeder Rahil Amin dat hij als reactie op Verdonks "code" om alleen nog maar nederlands te spreken in het openbaar alleen nog maar surinaams in het openbaar zou spreken. Als native speaker van het Algemeen Beschaafd Nederlands leek mij dit eigenlijk wel een leuk initiatief, vooral als ook niet-surinamers dit zouden gaan doen. Daarom nu een mini-cursusje Sranan Tongo (surinaams) wat ik van het internet heb geknipt en geplakt, zodat we straks allemaal surinaams met elkaar kunnen kletsen in de bus, op straat of in het winkelcentrum. En wat is nu leuker dan bij je favoriete surinaamse broodjes huis een broodje te bestellen in onvervalst surinaams!!
Helaas heb ik geen (gratis) kant en klare cursus kunnen vinden, dus ik heb maar hier en daar wat informatie over deze interesante taal vandaan geplukt en samengevoegd. Mijn excuses voor de onvolledigheid van deze inleiding in het surinaams; voor wie de taal beter wil leren spreken zijn er echte cusussen te bestellen voor zelfstudie, zoals deze:  http://www.sipaliwini.nl/ . Ook organiseren buurthuizen e.d. wel eens cursussen.
Goed, hier gaan we dan!
Grammatica van het Sranantongo
Lidwoorden

Lidwoorden kennen geen verbuiging naar naamvallen. Omdat het Sranantongo geen onderscheid maakt tussen mannelijk, vrouwelijk of onzijdig, en er geen onbepaald lidwoord meervoud is, bestaan er maar drie: 

Bepaald lidwoord - enkelvoud
a
a bromki - de bloem

Bepaald lidwoord - meervoud
den
den bromki - de bloemen

Onbepaald lidwoord - enkelvoud
wan
wan bromki - een bloem
Net als in het Nederlands wordt bij het onbepaald meervoud geen lidwoord gebruikt. Bromki no de moro - er zijn geen bloemen meer. 
Aanwijzende voornaamwoorden
disi - deze / dit; dati - die / dat. Dati wijst naar iets wat verder weg is dan disi
Disi en dati worden altijd achter het zelfstandig naamwoord geplaatst. A lampu disi - deze lamp. A sani dati - dat ding. 
Zelfstandige naamwoorden
Zelfstandige naamwoorden worden niet verbogen naar naamval of meervoud. A bromki, den bromki: de bloem, de bloemen. 
Werkwoorden
Werkwoorden worden niet verbogen. In alle personen is de vorm gelijk. Ook vindt geen verbuiging plaats bij de verleden tijd en dergelijke. Hiervoor worden hulpwerkwoorden gebruikt. 

Tegenwoordige tijd
Mi e waka

Verleden tijd
Mi ben waka; mi waka

Toekomende tijd
Mi sa waka, mi o waka, mi e go waka
Tussen de twee soorten verleden tijd is nauwelijks verschil. Er is geen parallel te trekken met de voltooid en onvoltooid verleden tijd; zoiets moet uit de context blijken. Ook tussen de drie vormen voor de toekomende tijd is nauwelijks verschil aan te wijzen; de voorkeur van de spreker of schrijver is belangrijker. De spreek- of schrijfwijze "e go" is verreweg het populairst.
Combinaties van hulpwerkwoorden kunnen in theorie gemaakt worden, maar in de praktijk zijn die weinig bruikbaar. In Sranantongoboekjes kom je ze wel tegen: constructies als mi ben e waka (ik was aan het lopen), maar praktisch nut hebben deze nauwelijks. Wel wordt gezegd: mi ben sa waka: ik zou lopen.
Voor de beginner zal het even wennen zijn dat juist de tegenwoordige tijd zo'n hulpwerkwoord (ook wel partikel genaamd) vereist: mi e waka - ik loop; en bij weglating van dat hulpwerkwoord er de verleden tijd ontstaat. Mi e waka (heel formeel: mi de waka) is te vergelijken met de continuous present (I am walking) van het Engels.
Geen hulpwerkwoord van de tegenwoordige tijd krijgen: Wani, kan, man, lobi, de, sabi, abi, musu, nen.
De combinatie a en e als in a e waka (hij loopt) wordt uitgesproken als "ay waka". Het is gebruikelijk tussen a en e een koppelstreepje te schrijven; a-e waka.

Twee bijzondere werkwoorden: de en na
De werkwoorden de en na zijn allebei te vertalen met zijn. Toch hebben ze een verschillende betekenis. Een Surinamer zal hier nooit fouten mee maken, maar voor wie Sranantongo niet de eigen taal is, is dit lastig.
De betekent: aanwezig zijn. Lespeki no de moro - er is geen respect meer. A pikin-nengre de ini a kamra - het kind is in de kamer. Na drukt een gelijkheid uit. Mi sisa na seri-uma - mijn zus is verkoopster. Wi na sisa - wij zijn zussen. 
Voor no verandert na in a. A no mi sisa - zij is niet mijn zus.
Na wordt tevens gebruikt om een woord te benadrukken. Het wordt dan voor in de zin gezet. Na mi ben du dati - dat heb �k gedaan. Dat kan in principe met ieder woord uit de zin! Als het het werkwoord betreft, dan wordt dat verderop in de zin herhaald. Na wroko a lantiman disi e wroko - Deze ambtenaar w�rkt. A no mi leti a faya - �k heb het vuur niet aangestoken (let op: hier is dus na door a vervangen omdat het voor no staat.)
Een onderwerp wordt zonder werkwoord aan een bijvoeglijk naamwoord gekoppeld. A man siki - de man is ziek. 
Persoonlijke voornaamwoorden.

ik
mi

jij
yu

hij, zij, het
a / en

wij
wi, unu

jullie
yu

zij
den

A (hij, zij, het) verandert in en als het het lijdend voorwerp van de zin is. A naki en - hij sloeg hem. Ook als er een voorzetsel voor komt, wordt en gebruikt. Mi e go na en - ik ga naar hem (of haar).
Het bezittelijk voornaamwoord is hetzelfde als het persoonlijk voornaamwoord. Mi kondre tru - mijn ware land.
Vragende voornaamwoorden en bijwoorden.

San?
Wat?

Suma?
Wie?

Ope?, Pe?
Waar?

Sortu?
Welke?

Oten?
Wanneer?

Fa?
Hoe?

O?
Hoe?

Omeni?
Hoeveel?

Fu san ede?
Waarom?

Het Nederlandse hoe kam zowel met o als met fa worden vertaald. Fa wordt bij een werkwoord gebruikt. Fa yu e go na foto? - Hoe ga je naar de stad? Fa a-e go? (uitgesproken als: faygo) - Hoe gaat het ermee?
O wordt gebruikt bij bijvoegelijke naamwoorden. O lati yu e kon? - Hoe laat kom je? Op deze wijze zijn met o allerlei combinaties te maken, zoals o langa - hoe lang. In feite zijn omeni en oten, die we als ��n woord schrijven, ook zulke combinaties.
Fu san ede (waarom) wordt uitgesproken als fsayde.
Overige voornaamwoorden.

mi srefi, yu srefi, en srefi, etc.
me(zelf), je(zelf), zich(zelf), etc.

makandra
elkaar

sma
men

wan sma
iemand

nowan sma
niemand

furu sani
veel

alasani
alles

nofo sani
heel wat

wan sani
iets

nowan sani, noti
niets

alasma
allemaal

trawan
een ander, anderen

tra sani
iets anders, andere dingen

Voorzetsels.
Enkele voorzetsels: 

ini
in

na
naar, te, in
Mi e libi na Damsko - Ik woon in Amsterdam

tapu
op

ondro
onder

abra
over

sey
naast

baka
achter

fesi
voor
als plaatsbepaling bedoeld

bifo
voor
als tijdsbepaling bedoeld

gi
voor
bedoeld als ten behoeve van: mi bay en gi yu - ik heb het voor jou gekocht.

sondro
zonder

nanga
met
nanga betekent ook en (voegwoord)

fu
van, uit
a buku fu mi brada - het boek van mijn broer; mi e kon fu Damsko - ik kom uit Amsterdam
Voorzetsels kunnen op twee manieren gebruikt worden:

voor het woord: sondro watra
achter het woord, met na ervoor: na mi fesi (voor mij)
Over het algemeen wordt de laatste contructie vooral gebruikt met een persoonlijk voornaamwoord; maar iets als na a tafra baka (achter de tafel) kan ook. 
Voegwoorden en dergelijke.
Om zinnen aan elkaar te smeden, gebruiken we diverse woorden.

di
toen
di mi granma kon, wi ben nyan boyo

ne
omdat, daarom
gecombineerd met di! Di mi yere yu friyari, ne mi kon fristeri yu

te
tot; als
te mi omu e kon, mi e go taygi en; mi e go wakti te yu e kon baka

fa
hoe
mi no sabi fa a-e nen

bika, bikasi
omdat
a-e sidon ini wan lollosturu, bikasi wan oto ben naki en

ma
maar
mi omu gudu, ma mi no abi moni

en
en
wan wagi ben kon, en den tu fufuruman ben dyomo inisey

di
die
mi no sabi a man, di ben kon esde.

efu
als, wanneer
Mi no kan taygi you moro, efu yu no e frustan a sani disi.

san
wat
mi no e frustan, san yu wani

dati
dat
A taygi mi, dati en omu siki

zo kan met alle vragende voornaamwoorden combinaties worden gemaakt.

Vaak worden voegwoorden weggelaten, zoals in het bekende spreekwoord: Sneki beti yu, yu si woron, yu frede. Als een slang je heeft gebeten, dan ben je al bang wanneer je een worm ziet.
Combineren van werkwoorden
Het Sranantongo kent een unieke manier van het combineren van werkwoorden om ze een andere betekenis te geven.:
Mi e waka go na foto - ik loop naar de stad.
Tyari a dosu kon - Breng de doos hierheen (lett: draag de doos komen).
Waka gwe, waka go we - weglopen (lett. lopen weggaan). 
Ook het voorzetsel gi (voor, ten behoeve van) zou je als zodanig kunnen interpreteren; er is immers ook een werkwoord gi (geven). Mi e go seni a dosu gi mi famiri ini Sranan - Ik ga een doos sturen voor (om te geven aan) mijn familie in Suriname. 
Probeer deze zin te begrijpen: Mi lon gwe, meki a no kan kisi mi. Er zitten maar liefst vijf werkwoorden in deze zin! 
Tot zover les 1. 
Wassalam.

Islaam.nl Forum

Plaag Verdonk: spreek Surinaams!

Grammatica van het Sranantongo

Lidwoorden

Aanwijzende voornaamwoorden

Zelfstandige naamwoorden

Werkwoorden

Twee bijzondere werkwoorden: de en na

Persoonlijke voornaamwoorden.

Vragende voornaamwoorden en bijwoorden.

Overige voornaamwoorden.

Voorzetsels.

Voegwoorden en dergelijke.

Combineren van werkwoorden

Anansi nanga Kownu